Kardzveli Kilisesi
41°10′59″K 41°49′57″D / 41.18306°K 41.83250°D / 41.18306; 41.83250Mezhep Katolik Kilisesi Durum Yıkılmış (Yerine okul inşa edilmiş) Mimari Mimari tür Kilise Mimari biçim Gürcü mimarisi Tamamlanma ?
Kardzveli Kilisesi (Gürcüce: კარძველის ეკლესია), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin kentinin Korzul (Çayağzı) mahallesinde eski bir Gürcü kilisesiydi. Söz konusu kilise günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.[1]
Tarihçe
Bugünkü Artvin kenti sınırları içinde altı kilisenin varlığı bilinmektedir. Bu kiliselerden dördü Katolik kilisesiydi. 19-20. yüzyıllarda kilise olmaktan çıkan veya yıkılmış olan bu yapılar arasında Kardzveli Kilisesi önemli bir yere sahiptir. Bu kilisede çok sayıda Gürcüce elyazması kitap bulunuyordu. Ne var ki bu el yazmaları sonradan kaybolmuştur. Türkçe Korzul olarak bilinen Kardzveli, eskiden kentin yakınında bir köydü ve Artvin kentinin bir parçası değildi.[1][2] Bununla birlikte Korzul, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Artvin kentinin yedi mahallesinden biriydi ve 38 hanede yaklaşık 220 kişi yaşıyordu.[3] Kardzveli Katolik Kilisesi’nde, 1501 yılında yazılmış ve Roma'daki papanın adının geçtiği Gürcüce eski bir beratın bulunması, bu kilisenin eskiliğini ve bu bölgede Katolik Gürcülerin yaşadığını göstermesi açısından önemli sayılmıştır.[4] Osmanlı sınırları içinde sadece Müslüman olmuş Gürcüler "Gürcü" dendiği için zaman içinde Katolik Gürcüler Ermeni olarak anılmıştır. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Rusların girdiği sırada Artvin Katolik piskoposunun Zakariadze ailesinden bir Gürcü olduğunu yazmıştır.[5] Zakaria Çiçinadze 1901 yılında da Droeba gazetesinde Korzul'dan bir köy olarak söz etmiş, bu yerleşimde Katolik Gürcüler ile Müslüman Gürcülerin yaşadığını, ancak köyün sakinlerinin Gürcü dilini konuşamadıklarını belirtmiştir.[6]
Kardzveli (კარძველი) Gürcüce bir kelime olup eski kapı anlamına gelir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, Kardzveli Kilisesi yenilenmiş, yenilenmiş kiliseye eski kapılar takıldığı için adı eski kapı anlamında Kardzveli kalmıştır.[7] Artvin vilayeti hakkında kitabıyla tanınan Muvahhid Zeki 1927 yılında yayımlanan kitabında Korzul'un kasabanın giriş çıkış kapısı olduğu yazmıştır.[8] Bir köprünün de bulunduğu bu mahalle kentin eski giriş kapısı olması nedeniyle "Kardzveli" (eski kapı) adıyla anılmış olabilir. Kardzveli Kilisesi veya Korzul Kilisesi yıkılmış ve yerinde okul inşa edilmiştir.[1]
Kalıntılar
Kardzveli Kilisesi yıkılıp yerine okul inşa edildiği için günümüze kalıntıları da ulaşmamıştır. Kilisenin 19. yüzyılın ikinci yarısında faaliyette olduğu, 1920'lerde de ayakta olduğu bilinmektedir. Nitekim Rus araştırmacı Praskovya Uvarova 1891 yılında, Gürcü araştırmacı Kotzia Maçavariani 1894 yılında, Ermeni kilisesi olarak nitelenen Kardzveli Kilisesi'nde korunan eski Gürcü İncil'nden söz etmişlerdir. Maçavariani kilisenin adını yanlış vermiş olmakla birlikte buradaki eski İncil hakkında bilgi vermiştir. Verdiği bilgiye göre Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle yazılmış olan Gürcüce elyazması İncil’in kapağı her iki taraftan gümüşle kaplanmış, zümrüt, yakut gibi değerli taşlarla bezenmişti. Kapağında gümüş bir haç asılıydı. Hem haçı hem de İncil’i kutsal hazine kabul eden kilise cemaatinin üyeleri ayinden sonra bu haçın üzerine kapanıyordu.[9][10]
Kaynakça
- ^ a b c 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 121 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 127". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 353, ISBN 9789157871117.
- ^ İveria (ივერია) gazetesi, Tiflis, 17 Ocak 1897.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 102" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ Zakaria Çiçinadze, "წერილი შავსეთიადნ" (Şavşat'tan Mektup), Droeba, 31 Ağustos 1901, s. 2-3.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 303" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 12". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ "Praskovya Uvarova, Кавказъ. Абхазія, Аджарія, Шавшетія, Посховскій участок (Kafkasya: Abhazya, Acara, Şavşeti, Potshovi Kazası, Moskova, 1891, s. 311" (PDF). 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "Kotzia Maçavariani, "Artvin" (ართვინი), İveria (ივერია) gazetesi, 8 Kasım 1894". 18 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
